Είκοσι μέρες παρακολουθούμε με κομμένη ανάσα τους Ολυμπιακούς Αγώνες, από τον φόβο μήπως συμβεί κάτι απρόοπτο. Σήμερα το βράδυ με την τελετή λήξης στο Ολυμπιακό Στάδιο θα πέσει και η αυλαία, και ελπίζουμε ότι όλα ώς τότε θα πάνε καλά και ομαλά. H κριτική αποτίμηση της διοργάνωσης, τα καλά και τα στραβά, φαίνεται ότι θα μας απασχολήσουν για αρκετό διάστημα και μετά τους Αγώνες. Και όπως φαίνεται από τώρα θα εμπλακούν οι συνήθεις κομματικές αντιπαραθέσεις, μέσα στις οποίες, κατά κανόνα, χάνεται η αλήθεια και η ουσία. Ας ελπίσουμε ότι η αδύναμη παρουσία της Αριστεράς, για τον λόγο ότι από την αρχή αντιτάχθηκε στην ανάληψη της διοργάνωσης, θα ακουστεί πιο δυνατή, αν με επάρκεια θέσει τα πρακτικά, ηθικά και ιδεολογικά προβλήματα που εγείρονται. Αρκεί να εγκαταλείψει τον γενικόλογο, δήθεν αντιιμπεριαλιστικό και πάντοτε ξύλινο λόγο της, όπου εκ των προτέρων γνωρίζεις τι θα πει και πού θα καταλήξει. Να μιλήσει απλά και πειστικά, για σήμερα και για αύριο, αλλά πριν από μια φανταστική επανάσταση που δεν έρχεται και δεν ήρθε ποτέ.
Το πρώτο που θα μας απασχολήσει είναι το υπέρογκο κόστος των Αγώνων που δεν ξέρουμε ακόμη πού θα φτάσει, ήδη όμως υπερέβη τα 7 δισ. ευρώ. Πώς φτάσαμε εκεί, ενώ αρχικά υπολογιζόταν κόστος 3-3,5 δισ. ευρώ; Κατά παράδοση τα μεγάλα δημόσια έργα και οι μεγάλες δημόσιες δαπάνες συνοδεύονται και από εκτεταμένη διαφθορά. Το πιο άμεσο και το πιο εύκολο είναι να αναζητήσουμε τις αιτίες του υπέρογκου κόστους στη διαφθορά, όπου συνήθως τίποτε δεν ανακαλύπτεται ή δεν αποκαλύπτεται και κανένας δεν τιμωρείται. Αλλά ό,τι και αν ανακαλύψουμε και όποιο ποσοστό υπέρβασης και αν αποδώσουμε στη διαφθορά, πάλι δεν καλύπτεται το υπέρογκο κόστος.
Ο υπερφίαλος και νεοπλουτιστικός σχεδιασμός της όλης διοργάνωσης, ιδιαίτερα από ένα σημείο και μετά, φαίνεται ότι ευθύνεται για το υπέρογκο κόστος. H διαφθορά είναι ποσοστό της δαπάνης. Οσο μεγαλύτερη η δαπάνη τόσο μεγαλύτερο και το κόστος της διαφθοράς, και είναι μάλλον λογικότερο να θεωρούμε την υπέρογκη δαπάνη ως αιτία της εκτεταμένης διαφθοράς παρά το αντίστροφο.
Το θέμα δεν είναι μόνο οικονομικό και ηθικό. Είναι κυρίως… αισθητικό. Το δαπανηρό δεν είναι οπωσδήποτε και ωραίο, ενώ το ωραίο μπορεί να μην είναι και τόσο δαπανηρό. Επειδή έγινε πολύς λόγος για την πολυδάπανη και περίπλοκη στέγη Καλατράβα, θα είχε πολύ ενδιαφέρον να μάθουμε κάποτε αν υπήρχε και αν συζητήθηκε κάποια εναλλακτική πρόταση, πιο απλή, χωρίς ολισθήσεις και κατολισθήσεις, και ενδεχομένως περισσότερο καλαίσθητη.
Το ζήτημα αυτό των αισθητικών επιλογών σε σχέση με τη δαπάνη και τη χρησιμότητα ανακύπτει από ολόκληρο τον σχεδιασμό των ολυμπιακών έργων και της διοργάνωσης. Εντελώς πρόχειρα θ’ αναφερθούμε σ’ εκείνη την υψιπετή εναέρια διάβαση της λεωφόρου Μεσογείων, αγνώστου κόστους, ή στην άλλη γέφυρα, δήθεν ρομαντικού περιπάτου, στο Δέλτα του Φαλήρου, που οδηγεί στην αλάνα του πρώην Ιπποδρόμου, όπου, μέχρι πρόσφατα τουλάχιστον, στάθμευαν τα απορριμματοφόρα των παρακειμένων δήμων. Σε τι θα μας χρειασθούν αυτές οι δύο γέφυρες; Λιγότερο πρόχειρα θ’ αναφερθούμε στη λειτουργικότητα του τραμ, επειδή και παλαιότερα ασχοληθήκαμε, κόστους 110 δισ. δρχ. H χρησιμότητά του αμφισβητήθηκε από την αρχή και η αμφισβήτηση μάλλον δικαιώθηκε από τη μέχρι τώρα χρήση του. Για να πας από το Σύνταγμα στη Βούλα ή στο Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας ή από τη Βούλα στο Νέο Φάληρο με το τραμ, κάνεις μια ώρα και τριάντα λεπτά, ενώ οι ίδιες διαδρομές με το λεωφορείο μόνο 30-40 λεπτά σε ώρες αιχμής. Προτάθηκαν πολλές εναλλακτικές λύσεις, π.χ. η επέκταση του μετρό ώς τη Νέα Σμύρνη και το Ελληνικό, οι οποίες πεισματικά απορρίφθηκαν. Το τραμ είναι παραολυμπιακό έργο και λέγεται ότι, για άγνωστο λόγο, μας το επέβαλε η ΔΟΕ! Οπωσδήποτε δεν είναι η πλέον αισθητική παρέμβαση στη μάλλον πολύπαθη παραλιακή ζώνη.
Η αναμενόμενη συζήτηση των θεμάτων αυτών στη Βουλή κατά πάσα πιθανότητα θα εξαντληθεί σε ατέρμονες αντεγκλήσεις και θα χαθεί η ουσία. H μόνη λύση είναι να παρέμβουν στη συζήτηση οι αρμόδιοι επιστήμονες, αρχιτέκτονες, πολιτικοί μηχανικοί, πολεοδόμοι, συγκοινωνιολόγοι κ.ά. προκειμένου να αναδειχθούν τα πραγματικά θέματα. Θα μου πείτε τι χρειάζεται! Τίποτα δεν γυρίζει πίσω. Θα περάσουν πολλές δεκαετίες για να ξαναζήσει η χώρα παρόμοια εμπειρία. Το μεγάλο μας έλλειμμα, σε κάθε περίπτωση, δεν είναι ούτε οικονομικό, ούτε οργανωτικό. Είναι έλλειμμα αυτογνωσίας. Να ξέρουμε τι μπορούμε να κάνουμε, και αυτό που κάνουμε να είναι δικό μας και ανάλογο με τις δυνάμεις μας.
Καθαροί και τίμιοι Αγώνες σημαίνει χωρίς «ντόπα». Αυτό ομολογουμένως δεν μπορούσαμε να το πετύχουμε ούτε εμείς, ούτε καμιά άλλη οργανώτρια χώρα. H χρήση χημικών μέσων στον πρωταθλητισμό δεν ελέγχεται, όπως δεν ελέγχεται και η χρήση ναρκωτικών ουσιών. Τα συμφέροντα και στις δύο περιπτώσεις είναι μεγάλα. Μπορούσαμε όμως να καθαρίσουμε το σπίτι μας (την «κοιτίδα, τον τόπο που τους γέννησε», κ.λπ., κ.λπ.) και ο τρόπος ήταν ένας και μοναδικός: ν’ αρνηθούμε ιδεολογικά και πρακτικά τον πρωταθλητισμό, να πάψουμε να τον πριμοδοτούμε επισήμως, και τη στάση μας αυτή να την κάνουμε κεντρικό σύνθημα των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας. Αποφασισμένοι να μην κερδίσουμε ούτε ένα μετάλλιο. Είναι μια στάση και ένα σύνθημα που ταιριάζει στο «αρχαίο πνεύμα, το αθάνατο» που χωρίς αυτά μένει κενό και φθηνή ρητορεία.
Ομως η ΔΟΕ από τη μια πλευρά ήθελε να αναβαπτίσει το «προϊόν» της (στο «αρχαίο πνεύμα, το αθάνατο») και από την άλλη μάς διεμήνυε πλαγίως ότι πετυχημένοι αγώνες είναι εκείνοι που αποφέρουν, και στην οργανώτρια χώρα, ρεκόρ και μετάλλια. Πράγματι, το «προϊόν» χωρίς τον ποικίλο ανταγωνισμό για τα ρεκόρ και τα μετάλλια χάνει την υλική του δύναμη, δεν αποδίδει οικονομικά και άρα είναι άχρηστο για τη ΔΟΕ! H πολιτική αυτή βέβαια είναι αδιέξοδη, όπως συμβαίνει πάντοτε και παντού κάποτε τα φυσικά όρια ορθώνονται αδιαπέραστα και απειλητικά.
Για να μην ρίχνουμε όλες τις ευθύνες στους «ξένους» και τη ΔΟΕ, ισχυροί παράγοντες εσωτερικοί, καιρό πριν αναλάβουμε τη διοργάνωση των Αγώνων, είχαν ανοίξει τον δρόμο του πρωταθλητισμού και της «ντόπας». Είχαν αντιληφθεί ότι το ρεκόρ και το μετάλλιο (με όλα τα μέσα) ήταν «προϊόν» πολιτικά και οικονομικά εμπορεύσιμο. Ας μην χάνουμε τον καιρό μας ποιος ήξερε και ποιος δεν ήξερε: Ολοι το ξέραμε και το είχαμε αποδεχθεί. Είτε το ήξεραν είτε όχι, επισήμως και πομπωδώς άρχισαν να προωθούν και πλουσιοπάροχα να πριμοδοτούν το ιδανικό του ρεκόρ και του μεταλλίου και να «κατασκευάζουν» (πρακτικά και ιδεολογικά) μεταλλιούχους λαϊκούς ήρωες! Ετσι μας προέκυψε το φαινόμενο Τζέκος και το ακόμη χειρότερο «πρόγραμμα Κόροιβος».
Προχθές στο Ολυμπιακό Στάδιο 70.000 κόσμος υπερασπιζόταν ρυθμικά τα πεπτωκότα ινδάλματά του, αποδίδοντας την ευθύνη της πτώσης (πού αλλού!) στους… Αμερικανούς ιμπεριαλιστές, πράκτορες και τελικά μόνο αθλητές, θύματα της «ντόπας» ενδεχομένως και αυτοί. Παραφράζοντας τον Μπρεχτ (αν δεν κάνω λάθος), αλίμονο στον λαό που δεν έχει ήρωες. Αλλά και τρισαλίμονο σε κείνον που δεν μπορεί να ζήσει χωρίς ήρωες. Ανεξάρτητα από το τι έγινε και τι δεν έγινε, ήταν μια λαϊκή ιαχή υπέρ της «ντόπας», που από μερίδα του Τύπου και όλα τα «κανάλια» προβλήθηκε σαν… πατριωτική έξαρση και ανάταση! Στη ρωμαϊκή αρένα το πλήθος κραύγαζε και απαιτούσε τον θάνατο του μονομάχου…
Η σχέση με τους Αρχαίους
Οι Ολυμπιακοί Αγώνες της Αθήνας ξαναέδεσαν, έμμεσα αλλά με έμφαση, το παλιό θέμα των σχέσεων της σύγχρονης Ελλάδας με την αρχαία. Φράσεις όπως «αρχαίο πνεύμα αθάνατο», οι «Ολυμπιακοί Αγώνες επέστρεψαν στην κοιτίδα τους», στον «τόπο που τους γέννησε» και άλλα τέτοια κουραφέξαλα είναι στοιχεία αγοραίας ρητορικής που όμως κατέκλυσαν τον Τύπο, τα MME και τους επίσημους «δεκάρικους». Αυτή πιστεύω ότι ήταν και η «κεντρική ιδέα» στην κατά τα άλλα ασπόνδυλη συνόψιση και παρέλαση της Ιστορίας (σε στυλ κλασικών εικονογραφημένων), κατά την τελετή έναρξης:
Ολα αυτά δεν αντέχουν σε κανενός είδους ανάλυση και κριτική. Πρόκειται για δύο κόσμους διαφορετικούς που δεν επιδέχονται συγκρίσεις. Οι σύγχρονοι Ολυμπιακοί Αγώνες (όπως και ο σύγχρονος κόσμος) δεν είναι αναβίωση και συνέχεια των αρχαίων.
Παραμένει η κεντρική διαπίστωση του 19ου αιώνα: η σχέση μας με τον αρχαίο κόσμο είναι σχέση Παιδείας, όπως και για τους άλλους. Τίποτα λιγότερο και τίποτα περισσότερο. Δυστυχώς, το λιγότερο το διαπιστώνουμε στην Παιδεία και αναζητούμε το περισσότερο στην… κληρονομική διαδοχή και στην εξ αίματος συγγένεια.
Κυριακή, 29 Αυγούστου 2004. Ιωάννου του αποκεφαλισθέντος ή του… αποκεφαλιστή, ημέρα νηστείας και προσευχής, περιμένοντας με αγωνία και ευλάβεια την τελετή λήξεως…